Książki z założenia przeznaczone do przybliżania młodym (a nawet bardzo młodym) czytelnikom zagadnień filozoficznych (propozycje i opracowanie – Hanna Diduszko)

 

1. Brenifier Oscar: Prawda według Niny. Ilustracje Iris de Mouy. Przekład Maja Wałachowska – Sobczak. Warszawa 2010. Wydawnictwo Czarna Owca.
2. Brenifier Oscar: Szczęście według Niny. Ilustracje Iris de Mouy. Przekład Maja Wałachowska – Sobczak. Warszawa 2010. Wydawnictwo Czarna Owca.
3. Brenifier Oscar: Ja – co to takiego?. Ilustracje Aurelien Debat. Przełożyła z francuskiego: Magdalena Kamińska-Maurugeon. (Warszawa br – 2014) Wydawnictwo Zakamarki.
4.  Brenifier Oscar: Dobro i zło –  co to takiego?.Ilustracje Clement Devaux. Przełożyła z francuskiego: Magdalena Kamińska-Maurugeon. (Warszawa br – 2014) Wydawnictwo Zakamarki.

Oscar Brenifier jest doktorem filozofii i wykładowcą. Prowadzi warsztaty filozoficzne dla dorosłych i dla dzieci w wielu krajach. Jest m.in. autorem serii L`Apprenti philosophe (Uczeń Filozofa), podręcznika dla pedagogów oraz książki Contes philosophiques  (Bajki filozoficzne).

Strona internetowa: www.brenifier.com

Pierwsza jego książka  (wydana w Polsce) Prawda według Niny to lektura ujęta najczęściej w formę dialogów, napisana prostym językiem (ale unikająca zbytnich uproszczeń), z grafiką nawiązującą do komiksu. Ma –  w założeniu autora – pomagać młodemu odbiorcy w poszukiwaniu odpowiedzi na fundamentalne pytania. Odpowiedzi tych szuka tytułowa bohaterka, rezolutna i wrażliwa Nina, kiedy sama znajduje się w sytuacjach dających poczucie dyskomfortu, po czym drąży temat, poznając różne interpretacje danego pojęcia i zastanawiając się nad własnymi przeżyciami i odczuciami.

 

Punktem wyjścia jest sytuacja z codziennego życia. (Takie podejście jest zgodne z myśleniem Lipmana).

PRZYKŁAD

Nina bawi się skakanką. Nie powinna robić tego w domu. Dochodzi do stłuczenia ulubionego wazonu mamy. Dziewczynka chce uniknąć kary, więc decyduje się na kłamstwo, ale czuje się w tej sytuacji źle. W dodatku dorośli jej nie wierzą. Próbuje uzasadnić, dlaczego kłamała. Uzasadnienia  i wyjaśnienia skutków kłamstwa są początkiem rozmów. Bohaterka dowiaduje się wówczas, jak różnie w różnych sytuacjach można rozumieć słowo prawda (nieprzyjemna, niebezpieczna, względna, własna) i kłamstwo (dla zabawy czy zysku, w dobrej wierze, w obronie własnej), jaka jest różnica między kłamstwem a fikcją, imitacją, czy paradoksem. Pojawiają się ciekawie dobrane przykłady zaczerpnięte z bajek Ezopa i la Fontaine’a, z mitu o Ikarze i opowieści o jaskini z „Państwa” Platona. Całość raczej nie powinna znużyć. Jest komunikatywna.

Szczęście według Niny zostało opracowane w tej samej konwencji. Tytułowa bohaterka, doznaje przykrości ze strony najlepszej przyjaciółki i odreagowuje swój zły nastrój na członkach rodziny. Jest to punkt wyjścia do rozważań o tym, czym jest szczęście i jego brak. Pojawiają się problemy z tym związane, na przykład odczucie szczęścia a nastawienie do świata,  różnice między przyjemnością a zadowoleniem, szczęście a samotność. Rozmowy i rozważania bohaterki są ilustrowane przykładami z m.in. mity o Syzyfie i Danaidach, historii Adama i Ewy, hinduskiej opowieści o Sidharcie, bajki o Kopciuszku i biografii van Gogha.  Całość wydaje się ciekawa i przystępna.

5. Piquemal Michel: Bajki filozoficzne przeł. [z fr.] Helena Sobieraj ; zil. Agnieszka Malmon.  Wyd. 1. Warszawa 2004;  Wyd. 2.  Warszawa : Muchomor, 2010.
6. Piquemal Michel: Bajki filozoficzne. Jak żyć razem? Przełożyli Maria Braunstein, Michał Krasicki. Ilustrowała Agnieszka Malmon. (Warszawa) Muchomor 2012.

Książka Bajki filozoficzne francuskiego pisarza i filozofa jest obecna na polskim rynku od kilku lat i cieszy się sporą popularnością (o czym świadczy potrzeba kolejnego wydania). W 2012 roku ukazała się druga część Bajek filozoficznych. Zarówno w pierwszej, jak i w drugiej części autor wybrał bardzo interesujące teksty, pochodzące z różnych kręgów kulturowych. Są krótkie, można je więc z łatwością przeczytać na początku zajęć i użyć jako punktu wyjściowego do formułowania pytań i do dyskusji, co znakomicie wpisuje się w metodykę klasycznych zajęć Limanowskich. Jedyną wadą książki (z punktu widzenia programu dociekań filozoficznych) jest to, że każdy z tekstów został opatrzony w komentarz i listę problemów, co właściwie całkowicie zamyka drogę do samodzielnego myślenia. Jeżeli nauczyciel zamierza wykorzystać  teksty, musi zadbać, by uczniowie widzieli wyłącznie teksty (bez komentarzy i list problemów).

7. Raters Marie-Luise: Filozof bez brody czyli Jak polubić myślenie ; przeł. (z niem.) Ewa Drzazgowska. Instytut Wydawniczy PAX, 2010.

Pierwsza w Polsce książka niemieckiej autorki, dr filozofii, pracownika naukowego Uniwersytetu w Poczdamie, zajmującej się m.in. etyką, estetyką, metafizyką i filozofią religii (ma w swoim dorobku cztery książki i kilkadziesiąt esejów i artykułów naukowych i popularnonaukowych) to – w założeniu autorki –  próba przybliżenia młodym czytelnikom podstaw filozofii (w zbeletryzowanej formie). Proste historyjki mają ambicje uczyć zadawania pytań, a także pokazywać różne drogi rozumowania, zachęcając do samodzielnego myślenia, traktowanego jako ciekawa zabawa.

PRZYKŁAD

Dziesięcioletni bohater (Janek) nie może sobie poradzić z dylematem: przyznać się do dwójki z dyktanda i zasmucić mamę przeżywającą właśnie odejście ojca, czy skłamać i oszczędzić jej zmartwienia. W sukurs przychodzi mu wydelegowana dla załatwienia tej sprawy konsultantka (Zosia). Jest równie młoda jak on i należy do rodziny wędrującej w czasie i zbierającej historie mądre, ciekawe i pomagające myśleć. Ponieważ jednak debiutuje w roli konsultantki (jej zainteresowaniem jest głównie historia mody), w trudniejszych sprawach wspiera ją dziadek. Wspólnie przedstawiają bohaterowi poglądy znanych filozofów na temat kłamstwa (co pomoże mu w odpowiednim ujęciu prawdy), po czym, zaprzyjaźniwszy się, podczas kolejnych spotkań zajmują się innymi zagadnieniami filozoficznymi i etycznymi związanymi z sytuacją, w jakiej właśnie znalazł się chłopiec – m.in. kryteriami piękna i wartości artystycznej dzieła, paradoksem czasu, pojęciem zła, prawem do zabijania zwierząt, metafizyką śmierci i istnieniem Boga.

 

           

8. Law Stephen. Wycieczki filozoficzne; przeł. [z ang.] Witold Turopolski ; il. Daniel Postgate.  Warszawa : Wydawnictwo Studio Emka, cop. 2007.

Adresatem książki angielskiego wykładowcy filozofii  jest odbiorca  nastoletni. Ambicją autora nie jest wykład z historii filozofii, ale próba pokazania i uświadomienia młodemu czytelnikowi, na czym polega myślenie filozoficzne. Nie mamy tutaj żadnych nazwisk,  ani filozoficznej terminologii (choć nie dało się jej całkowicie uniknąć; dlatego na końcu znalazł się słownik użytych pojęć filozoficznych). Autor proponuje zabawę w zadawanie pytań na tematy, które, jak przypuszcza, mogą zainteresować młodego człowieka ( np. skąd mamy wiedzieć, czy świat nie jest wirtualny, jak się przekonać o swojej tożsamości, co jest źródłem dobra i zła, czym jest umysł, czy Bóg istnieje). Potem przedstawia różne możliwości interpretacji proponowanego dylematu. Angielski filozof zestawia potoczne wyobrażenia o otaczającej nas rzeczywistości materialnej i duchowej z trybem myślenia filozoficznego. Nie daje czytelnikowi gotowej odpowiedzi na żadne pytanie. Czytelnik sam winien dokonać wyboru racji, które go bardziej przekonują. Książka została przyozdobiona  zabawnymi rysunkami. Widać odwołania do świata współczesnego nastolatka, który zna się na grach komputerowych i jest ekspertem w rzeczywistości wirtualnej.

 

9. Fabjański,Marcin: Wędrówki filozoficzne / Marcin Fabjański ; [il. Izabela Kruźlak, Marcin Kułakowski]. — Warszawa : "Wilga", 2003. — 108 s. : il. kolor. ; 28 cm.  (Encyklopedie dla Dzieci i Rodziców )

Książka Marcina Fabjańskiego to dość pomysłowa bajka o filozofii i filozofach. Może być czytana samodzielnie przez nieco starsze dzieci, nadaje się też do lektury familijnej z przedszkolakami bądź do pracy z pierwszo- i drugoklasistami. Przypadkowe spotkanie spędzającej wakacje nad morzem dwójki dzieci (Oli i Grzmisia) i niezwykłego kurczaka o wdzięcznym (no i aluzyjnym) imieniu Epikurczak pozwoli bohaterom (i czytelnikom) na zapoznanie się z poglądami na istotę świata i sens ludzkiego bytu głoszonymi przez osiemnastu słynnych myślicieli (nie tylko filozofów w ścisłym pojęciu) ze wszystkich kręgów kulturowych, od Epikura po obecnie żyjącą amerykańską lekarkę Elisabeth Kübler-Ross, pomagającą ludziom pogodzić się ze śmiercią. Opowieść o każdym kolejnym filozofie (opatrzona krótką notką biograficzną i słowniczkiem przystępnie definiującym wprowadzone przez niego pojęcia filozoficzne) wpleciona została w zwyczajne wydarzenia z codziennego życia małych bohaterów. Do zrozumienia głoszonych przez nich myśli prowadzą bardzo proste pytania, podobne do tych, które zadają codziennie dzieci. Znać tu staranie, by wczuć się w tok myślenia dziecka oraz, by wiedza, z konieczności bardzo uproszczona, nie była jednak nazbyt sprymitywizowana.

 

Książki o potencjale filozoficznym, które mogą być przydatne w zajęciach z młodszymi dziećmi.

 (klasa 0, I , II , III)

 

1. Kim Fupz Aakeson, Eva Ericsson, Esben i duch dziadka. Przełożyła Katarzyna Stręk (Poznań 2006). Media Rodzina. Problemy np. – śmierć, utrata, rola wspomnień, przemijanie, porządek świata.
2. Beatrice Alemagna, Pięciu nieudanych. Z języka włoskiego przełożyła Ewa Nicewicz-Staszowska. Warszawa 2016. Wydawnictwo „Dwie Siostry”. Problemy – np. – wady i zalety, ideał, paradoks, radość.
3. Zofia Beszczyńska, Tajemnicza ścieżka („Ezop”, 2004). Problemy np. – wybór, decyzje, samodzielność, wyobraźnia.
4. Davide Cali, Serge Bloch, A ja czekam… Tłumaczenie Julian Kutyła. Warszawa 2007. Wydawnictwo „Hokus-Pokus”. Książka obrazkowa, z niewielką ilością tekstu, wyjątkowo poruszająca. Problemy – np. przełomowe momenty w życiu człowieka., sens życia.  Działa na emocje, ale może też inspirować do formułowania pytań.
5. Maria Marjańska-Czernik, Nic. Ilustrowała Krystyna Lipka – Sztarbałło. Warszawa 2008. Wydawnictwo Piotra Marciszuka „Stentor” (KORA). Problemy – np. – nicość, nic, rzeczywistość, różnorodność.
6. Anna Czerwińska-Rydel, Renata Piątkowska, Moje prawa ważna sprawa. Ilustracje Katarzyna Kołodziej. (Łódź 2014). Wydawnictwo „Literatura”. Na książkę rekomendowaną przez Rzecznika Praw Dziecka składa się 16 opowiadań, ilustrujących rozmaite problemy związane z przestrzeganiem praw dziecka.
7. Maria Ekier, Kocur mruży ślepia złote. Typografia: Rafał Bagiński. Wydawnictwo „Hokus-Pokus”, Warszawa 2008; Książka obrazkowa, z niewielką ilością tekstu. Problemy – np. roli sztuki, zmiana.
8. Wolf  Erlbruch, Wielkie pytanie. Wydawnictwo „Hokus –Pokus”, Warszawa. 2006. Książka obrazkowa, z niewielką ilością tekstu. Problemy – sens życia, relacje między ludźmi, sprawy najważniejsze.
9. Wolf  Erlbruch, Gęś, śmierć i tulipan. Przełożył Łukasz Żebrowski. Warszawa 2008. Wydawnictwo „Hokus – Pokus”. Książka obrazkowa, z niewielką ilością tekstu. Problemy np. – przemijanie, utrata, śmierć.
10. Wolf Erlbruch, Straszna piątka. Tłumaczenie: Łukasz Żebrowski. (Warszawa 2007).Wydawnictwo „Hokus – Pokus”. Problemy np. – odmienność, tolerancja, zadowolenie z życia, radzenie sobie, szczęście.
11. Jostein Gaarder, Żółty krasnal. Przełożyła Iwona Zimnicka. (Projekt okładki i ilustracje Marcin Bruchnalski), (Warszawa 2007).(Wyd. Jacek Santorski&Agencja Wydawnicza sp.zo.o.,
12. Jostein Gaarder, Hej! Czy jest tu kto? Przełożyła Iwona Zimnicka. (Warszawa 2007), Jacek Santorski&CoAgencja Wydawnicza.
13. Axel Hacke, Maleńki Król Grudzień. Ilustrował Michael Sowa. Przełożyła Maria Świętek.(Poznań 2005). Media Rodzina. Problemy – np. – obrócenie porządku, absurdalność świata, dzieciństwo, starość, poszukiwanie tożsamości, samotność, lęk. Tove Jansson, Kto pocieszy Maciupka? Przekład Teresa Chłapowska. Warszawa 1980. „Nasza Księgarnia”. Wyd. I. i Wyd II. Przekład i kaligrafia Ewa Kozyra-Pawlak. (Gdańsk 2013). Problemy – np. – samotność, poszukiwanie tożsamości, bezpieczeństwo.
14. Viliam Klimacek, Dezider Toth, Noga w nogę. Tłumaczenie Maria Marjańska – Czernik. Warszawa 2005. Wydawnictwo „bis”. Mnóstwo pomysłów na rozmaitego typu działania i aktywności uruchamiające wyobraźnię i inspirujące do stawiania pytań.
15. Monika Krajewska, Mój młodszy brat. Ilustrował Bogusław Orliński. (Poznań 2009). „Madia Rodzina”. Problemy – np. inność (zespół Downa), zrozumienie, obrona , więzi rodzinne, tolerancja.
16. Catarina Kruusval, Jabłonka Eli. Ilustracje autorki. Przełożyła ze szwedzkiego Katarzyna Skalska. Poznań 2009. Wydawnictwo „Zakamarki”. Problemy np. – dbałość o przyrodę, nietrwałość, zmiana, stosunek do przeszłości.
17. Maria Ewa Letki, Królewna w koronie. Ilustracje Maria Ekier. Warszawa 2005. Wyd. Ezop. Problemy – na przykład ­– przemiana, ciekawość świata.
18. Maria Ewa Letki, Tajemnicze sprawy. Ilustracje Ewa Poklewska – Koziełło. (Warszawa 2009). Wydawnictwo Bajka. Problemy np. – dziwność, niezwykłość, przemiana, wyobraźnia, rozumienie innych, związki z przeszłością. Georg Maag, Ogród. Dobra opowieść na wielki smutek. Przełożył Jarosław Mikołajewski. Ilustrowała Irene Bedino. (Warszawa 2005), Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”.  Problemy np. – śmierć, utrata, przemijanie, przemiana.
19. Agata Maciągowska, Niekot i inne bajki filozoficzne. Kraków 2006.
20. Ewa Madeyska,  Okularki. Ilustrowała Kasia Mtyjaszek. Warszawa 2015. Wydawnictwo „Dwie Siostry”. Adresatem książki są wyraźnie przedszkolaki – raczej te nieco młodsze (narracja silnie nasycona świadomością małego dziecka; pojawiają się zabawne neologizmy). Problemy – np. niezrozumienie, cierpienie, obojętność, wsparcie.
21. Olga Masiuk, Lenka, Fryderyk  i podróże. Ilustrowała Agnieszka Żelewska. Łódź 2011. Wydawnictwo „Literatura”.  Nadaje się do zajęć filozoficznych z małymi dziećmi; da się wyodrębnić fragmenty, mogące być podstawą do dociekań.
22. Bart Moeyaert, Stworzenie; ilustracje Wolf Erlbruch. Tłumaczenie Jadwiga Jędras, Łukasz Żebrowski, , Warszawa 2005. Wydawnictwo „Hokus – Pokus”. Książka obrazkowa, z niewielką ilością tekstu. Problemy – np. – Bóg, stworzenie świata, piękno.
23. Angela Nanetti, Mój dziadek był drzewem czereśniowym. Przełożyli Jarosław Mikołajewski i Magdalena Mikołajewska, (Warszawa 2007). „Nasza Księgarnia”. Problemy np.- związek z naturą, rozumienie jej praw, przywiązanie, miłość, godność.
24. Anna Onichimowska, Piecyk, czapeczka i budyń. Warszawa 2009. „Ezop. Agencja Wydawnicza”. Problemy – na przykład: tolerancja, odmienność, rozumienie innych, otwartość. Tina Oziewicz, O wiadukcie kolejowym, który chciał zostać mostem nad rzeką i inne bajki. Zilustrowane przez Bognę Pniewską. Warszawa 2007. Wydawnictwo „Dwie Siostry”. Wyd. I. i Wyd.II – opracowanie graficzne Marta Ignerska. Warszawa 2014. Wydawnictwo „Dwie Siostry”. Problemy np. – codzienność, rola przedmiotów, marzenia, wyobraźnia, zmiana.
25. Tina Oziewicz, Pamiątka z Paryża. Książka inspirowana obrazem Wilhelma Sasnala. Ilustracje i opracowanie graficzne Jacek Ambrożewski. (Warszawa 2013). Wydawnictwo „Dwie Siostry”. Problemy – np. – sztuka, pochodzenie rzeczy, wyobraźnia, tajemnica, stereotypowe myślenie.
26. Danuta Parlak, Obcy w lesie. (Ilustracje Regina Bzyk – WWW.firmaplus.eu). (Warszawa 2015) .Wydawnictwo „Alegoria”. Problemy –  np. – podejrzliwość, manipulacja, obcość, inność, niewiedza.
27. Eliza Piotrowska, Żółte kółka. Mam na imię Inna. Zilustrowała Eliza Piotrowska. (Warszawa 2011). „Czarna Owieczka” . Problemy – np. – podejrzliwość, otwartość, tolerancja, wiedza, rozumienie drugiego człowieka.
28. Sari  Peltoniemi, Groszka. Piesek, który chciał mieć dziewczynkę. Przełożyła Iwona Kosmowska. Ilustrowała Liisa Kalio. Wyd. W.A.B. (Warszawa 2010). Problemy – np. – konsekwencje zmienionego punktu widzenia, rozumienie innych, respektowanie potrzeb innych istot, podmiotowość.
29. Małgorzata Strzałkowska, Zielony i Nikt. Ilustracje Piotr Fąfrowicz. Warszawa 2009. Wydawnictwo „Bajka”. Problemy – np. – poznanie świata, tożsamość.
30. Agnieszka Suchowiejska, Mat i świat. Ilustracje Tomasz Kaczkowski. Warszawa 2015. Wydawnictwo Krytyki Politycznej. Wydanie I. Problemy – np. – nierówne rozłożenie bogactw na świecie, sprawiedliwość, praca dzieci, bieda i bogactwo, radość, szczęście.
31. Wojciech Widłak, Samotny Jędruś. Zilustrowała Joanna Rusinek. Wydawnictwo „Czerwony Konik”. Kraków 2011.  Problemy – np. poszukiwanie tożsamości, tajemnica, bezpieczeństwo.

 

Książki, które mogą być przydatne w podjęciu refleksji na temat INNOŚCI, ODMIENNOŚCI (propozycje i opracowanie – Hanna Diduszko)

 

Dla dzieci młodszych (klasy 0, I, II, III, IV)

 

1. Beatrice Alemagna, Pięciu nieudanych. Z języka włoskiego przełożyła Ewa Nicewicz-Staszowska. Warszawa 2016. Wydawnictwo „Dwie Siostry”. Problemy – np. – wady i zalety, ideał, paradoks, radość.
2. Liliana Bardijewska, Moje –  nie moje. Ilustrowała Krystyna Lipka-Sztarbałło. „Ezop. Agencja Wydawnicza” Warszawa 2004. Wyd. I. i Wyd.II uzupełnione; seria „Książka z zebrą”. (Warszawa 2014). Ptaki, wąż i krokodyl kłócą się o śliczne jajko. Kłótnia trwa do momentu, gdy z jaja wykluwa się i niezdarnie gramoli na świat „bury brzydalek”…
3. Babbis Friis Baastad, Kjersti. Warszawaa 1971. „Nasza Księgarnia”. Siedmioletnia Kjersti została oszpecona blizną podczas wypadku. Rodzice są zaabsorbowani mającym się narodzić dzieckiem. Problemy – np. cierpienie, odrzucenie, rozumienie sytuacji, dystans do rzeczywistości.
4. Joanna M. Chmielewska, Niebieska niedźwiedzica. Ilustracje Jona Jung. Warszawa 2012. Wydawnictwo „Bajka”.
5. Wolf Erlbruch, Straszna piątka. Tłumaczenie: Łukasz Żebrowski. (Warszawa 2007).Wydawnictwo „Hokus – Pokus”. Pięć wyjątkowo brzydkich stworzeń zakłada zespół muzyczny… Problemy np. – odmienność, tolerancja, zadowolenie z życia, radzenie sobie, szczęście.
6. Monika Krajewska, Mój młodszy brat. Ilustrował Bogusław Orliński. (Poznań 2009). „Madia Rodzina”. Problemy – np. inność (zespół Downa), zrozumienie, obrona, więzi rodzinne, tolerancja.
7. Tomasz Kwaśniewski, Anna Bedyńska, Jedno oko na Maroko. (Warszawa 2013) Czarna Owieczka. Wywiady i fotograficzne portrety: księdza (w sutannie dał się sportretować ks. Adam Boniecki), mężczyzny, który lubi chodzić nago, dorosłych bliźniaków, kobiety zamkniętej w ciele mężczyzny, bezdomnego, kulturysty, kobiety z achondroplazją, kobiety z olbrzymią nadwagą, byłego więźnia po długotrwałym wyroku, kobiety bez obu rąk, „białego” mężczyzny pozbawionego pigmentu, dziewczyny z tatuażami, kolorowymi włosami, ćwiekami w ciele i sztucznie przedłużonymi zębami, niewidomego i mężczyzny bez obu nóg.
8. Katarzyna Kotowska, Jeż. W konwencji baśni pojawia się tu problem adopcji. Adoptowany chłopczyk jest kolczasty niby jeż… Książka (znana i nagradzana) wyjątkowo piękna i poruszająca.
9. Marita Lidquist, Jak ty piszesz, Kotten? Warszawa 1979. „Nasza Księgarnia”. Siedmioletnia Kotten ma kłopoty z czytaniem i pisaniem. Jest dyslektyczką. Czuje się z tego powodu gorsza.
10. Elvira Lindo, Mateuszek. Przełożyła Anna Trznadel-Szczepanek. Ilustrował Julian Bohdanowicz. „Nasza Księgarnia” (Warszawa 2003). W pełnej humoru powieści – obok wielu innych wątków – pojawia się również wątek odmienności. Tytułowy bohater to chuchro, w dodatku nosi okulary. Jego przyjaciel (Uszatek) jest ofiarą dowcipów, bo jest bardzo chorowity, a w dodatku jest dzieckiem rozwiedzionych rodziców.
11. Ewa Madeyska,  Okularki. Ilustrowała Kasia Myjaszek. Warszawa 2015. Wydawnictwo „Dwie Siostry”. Adresatem książki są wyraźnie przedszkolaki – raczej te nieco młodsze (narracja silnie nasycona świadomością małego dziecka; pojawiają się zabawne neologizmy; można je też wykorzystać do rozmaitych gier z językiem). Mała bohaterka (ma okulary) doznaje przykrości i prześladowań od kolegi z grupy przedszkolnej. Pani nie dostrzega jej cierpień. Problemy – np. niezrozumienie, cierpienie, obojętność, wsparcie.
12. Anna Onichimowska, Najwyższa góra świata. Okładka i ilustracje Elżbieta Kidacka. Wyd. II (Łódź 2009, Wydawnictwo „Literatura”) Tutaj: opowiadanie Warkoczyk. s.60. Tata (artysta) jest posiadaczem warkoczyka. Staje się to źródłem przykrości dla dziecka.
13. Anna Onichimowska, O zebrze, która chciała być w kwiatki. Ilustracje Joanna Sedlaczek. Warszawa 2004, „Arkady”.
14. Anna Onichimowska, Piecyk, czapeczka i budyń. Warszawa 2009. „Ezop. Agencja Wydawnicza”. Problemy – na przykład: tolerancja, odmienność, rozumienie innych, otwartość.
15. Danuta Parlak, Obcy w lesie. (Ilustracje Regina Bzyk – WWW.firmaplus.eu). (Warszawa 2015) .Wydawnictwo „Alegoria”. Problemy –  np. – podejrzliwość, manipulacja, obcość, inność, niewiedza.
16. Eliza Piotrowska, Żółte kółka. Mam na imię Inna. Zilustrowała Eliza Piotrowska. (Warszawa 2011). „Czarna Owieczka” . Bohaterka jest dzieckiem z zespołem Downa. Problemy – np. – podejrzliwość, otwartość, tolerancja, wiedza, rozumienie drugiego człowieka.
17. Agnieszka Suchowiejska, Mat i świat. Ilustracje Tomasz Kaczkowski. Warszawa 2015. Wydawnictwo Krytyki Politycznej. Wydanie I. Problemy – np. – nierówne rozłożenie bogactw na świecie, sprawiedliwość, praca dzieci, bieda i bogactwo, radość, szczęście.
18. Małgorzata Szyszko-Kondej, Sejf z milionem w środku, czyli bestseller III b, Warszawa 2008, wyd. Piotra Marciszuka. Bohaterka jednego z opowiadań ma brata z zespołem Downa. W każdym z opowiadań pojawia się co najmniej jeden problem wart dyskusji.
19. Beata Wróblewska, Motyl w podróży. Mała bohaterka krótkiej powieści cierpi z powodu nielojalnego – w jej ocenie – zachowania mamy i udaje się w samotną podróż; jest dzieckiem rozwiedzionych rodziców.
20. Annie M.G. Schmidt, Minu, tłumaczenie Joanna Borycka – Zakrzewska. Wydawnictwo Hokus – Pokus, Warszawa 2006. Bohaterką jest dziewczyna, która była kotem (kotka stopniowo przemienia się w dziewczynę). Inność polega na niestereotypowym punkcie widzenia. Oprócz tego w powieści jest wiele innych wartych uwagi wątków (i problemów).
21. Isabel Abedi, Oto Lola! Przełożyła Sylwia Walecka; ilustrowała Dagmar Henze. Nasza Księgarnia, (Warszawa 2006). Dziesięcioletnia Lola cierpi na ropuchofobię (bywa przedmiotem kpin rówieśników). Jej ojciec jest ciemnoskórym Brazylijczykiem (z tego powodu rodzina musi przeprowadzić się z prowincji do wielkomiejskiego Hamburga); matka przyjaciółki jest bezrobotna. Ponadto w powieści jest wiele wątków (i problemów) wartych uwagi. Książki o Loli tworzą cały cykl.

 

 

Książki dla młodzieży (gimnazjum+)

 

1. Zofia Chądzyńska, Wstęga pawilonu. Warszawa 1982. „Nasza Księgarnia” Piętnastoletnia bohaterka, skonfliktowana z matką, czuje się gorsza od koleżanek (nie ma chłopaka) i samotna. Los stawia na jej drodze sparaliżowanego po wypadku syna sąsiadki. Problem odmienności (poczucie gorszości i samotność towarzyszące Annie, paraliż chłopca) to tylko jeden z ważnych problemów. Książka (ponadczasowa) jest na Honorowej Liście im. H.Ch. Andersena.
2. Bo Carpelan, Łuk. Warszawa 1972. „Nasza Księgarnia”. Trzynastoletni Janek spędza na wyspie Łuk wakacje, zaprzyjaźnia się z niepełnosprawnym umysłowo Marvinem. Problemy – odmienność jako wartość, związek z przyrodą (rozumienie jej rytmu i praw). Tekst nasycony poetyckimi obrazami. Piękny.
3. Bo Carpelan, Raj. Warszawa 1977. „Nasza Księgarnia”. Przyjaźń Janka (jego odmienność polega na nadwrażliwości) i Marvina rozgrywa się w scenerii miasta.
4. Wolfgang Herrndorf, Czik. Przełożyła Agnieszka Kowaluk, Warszawa (br 2014?). Wydawnictwo wab. Wielowątkowa (mocna w przekazie) powieść mówi o podróży dwóch czternastoletnich bohaterów;  są odmieńcami do kwadratu. Maik ma agresywnego ojca, matkę alkoholiczkę, jest uważany za nudziarza. Czik – to skośnooki emigrant z dawnego ZSRR, uwikłany w nałogi, biedny… Wiele problemów wartych uwagi.
5. Erno Koivistoinen, Wszystko pokonam (Warszawa 1982, „Nasza Księgarnia). Bohater, mały Risto traci nogę (podczas lekkomyślnej zabawy w Indian). Problemy – np. niepełnosprawność, siła charakteru, przeżywanie radości, dystans wobec rzeczywistości, siła słowa (bohater układa wierszyki-rymowanki, które go bardzo cieszą).
6. Tomasz Kwaśniewski, Anna Bedyńska, Jedno oko na Maroko. (Warszawa 2013) Czarna Owieczka. Wywiady i fotograficzne portrety: księdza (w sutannie dał się sportretować ks. Adam Boniecki), mężczyzny, który lubi chodzić nago, dorosłych bliźniaków, kobiety zamkniętej w ciele mężczyzny, bezdomnego, kulturysty, kobiety z achondroplazją, kobiety z olbrzymią nadwagą, byłego więźnia po długotrwałym wyroku, kobiety bez obu rąk, „białego” mężczyzny pozbawionego pigmentu, dziewczyny z tatuażami, kolorowymi włosami, ćwiekami w ciele i sztucznie przedłużonymi zębami, niewidomego i mężczyzny bez obu nóg.
7. Patrick Modiano, Jean-Jacques Sempe, Katarzynka. Przekład Regina Gręda. (Warszawa 2008). „Czuły Barbarzyńca”. Wydanie drugie zmienione. Pierwsze wydanie ukazało się nakładem Wydawnictwa „Tenten” w 2004 r. Opowieść o dziewczynce – marzycielce i baletnicy. Okulary pomagały jej marzyć. Odmienność (zainteresowanie baletem i krótkowzroczność) to jeden z problemów. Autor Patrick Modiano – to laureat Literackiej Nagrody Nobla (2014); Sempe ilustrował książki Goscinnego o przygodach Mikołajka. Piękna książka.
8. Katarzyna Ryrych, Wyspa mojej siostry. Warszawa 2011. Historia rodziny, w której starsza siostra – zwana Pippi – to osoba z zespołem Downa. Odmienność i inne problemy (np. przemoc i jak ją odróżnić od prawa do obrony…).
9. Anja Snellman, Bogowie na balkonie. Z fińskiego przełożył Sebastian Musielak. (Warszawa 2013). „Świat Książki”. Główna bohaterka  (dziewiętnastolatka) przechodzi na islam zakład „Wiernotę” i zamierza prowadzić „Tolerakcję”. Odmienność jest tylko jednym z wielu problemów.  Bardzo mocne.  Dla liceum i (ewentualnie) ostatnich klas gimnazjum
10. Marcin Szczygielski, Omega. Z ilustracjami Bartka Arobala. Instytut  Wydawniczy „Latarnik” im. Zygmunta Kałużyńskiego. Warszawa 2009. Dwunastoletnia dziewczynka (pseudonim w sieci Omega) jest samotna; żyje w świecie wirtualnym; czuje się odmienna i wyobcowana. Problem odmienności jest jednym z wielu.
11. Beata Wróblewska, Jabłko Apolejki.   Warszawa 2007. Wydawnictwo Piotra Marciszuka „Stentor”. Jedna z postaci, młodszy brat bohaterki, jest dzieckiem z autyzmem.